ԿԱՆԱՅՔ ԳՈՐԾԱԴԻՐ ԵՎ ԴԱՏԱԿԱՆ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ

Թեև 2021 թ. խորհրդարանական ընտրություններում գենդերային քվոտայի արդյունավետ կիրառման շնորհիվ Ազգային ժողովում արձանագրվել է զգալի առաջընթաց կանանց ներկայացվածության ցուցանիշների առումով, դրա հետ մեկտեղ ակնհայտորեն խախտվել է գենդերային արդարության սկզբունքը ոչ միայն օրենսդիր մարմնի ղեկավար կազմի, այլ նաև Կառավարության ձևավորման ընթացքում: Գործադիր իշխանությունում բարձրագույն ղեկավար պաշտոններ նշանակելու հարցում քվոտայի մեխանիզմ նախատեսված չէ, արդյունքում կառավարության կազմում առկա գենդերային անհավասարությունը դեռևս չի հաջողվում հաղթահարել:

ԹՎԵՐ ԵՎ ՓԱՍՏԵՐ

ՀՀ Կառավարության գենդերային կազմը չի արտացոլում Ազգային ժողովում քվոտայի շնորհիվ արձանագրված փոփոխությունները:

ՀՀ Ազգային ժողովի և Կառավարության կազմը

2021 թ․ խորհրդարանական ընտրություններից անմիջապես հետո ձևավորված նախարարների կաբինետում ընդամենը մեկ կին նախարար էր ընդգրկված՝ 8 %։ Միայն 2022 թ․ դեկտեմբերից կառավարության կազմում երկու կին նախարար կա՝ 16,7%:

I. Կանայք պետական կառավարման ղեկավար պաշտոններում․ փաստաթղթեր
Ի՞նչ են ենթադրում միջազգային պարտավորությունները

2020 թվականին՝
Պեկին + 25 գործընթացի շրջանակում ընդունված Քաղաքական հռչակագրում ՄԱԿ–ի անդամ պետությունների ղեկավարները վերահաստատեցին Պեկինի հռչակագիրը և Գործողությունների ծրագիրն ամբողջությամբ իրականացնելու քաղաքական կամքը և խոստացան ուժեղացնել ջանքերը բոլոր ոլորտներում, այդ թվում՝ «ապահովել կանանց լիարժեք, հավասար ու կառուցողական մասնակցությունը և ներկայացվածությունը որոշումների ընդունման մակարդակում, պետական կառավարման ղեկավար պաշտոններում և հանրային կյանքի բոլոր ոլորտներում՝ ձեռնարկելով համապատասխան քայլեր բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու և խոչընդոտները վերացնելու ուղղությամբ»:


2021 թվականին՝
ՄԱԿ-ի կանանց կարգավիճակի հանձնաժողովի 65-րդ նստաշրջանում ընդունված համաձայնեցված եզրակացություններում աշխարհի պետությունների առաջնորդները պարտավորություն ստանձնեցին զգալիորեն արագացնել կանանց ներկայացվածության աճը պետական կառավարման ղեկավար պաշտոններում։


2022 թվականին`
Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման հարցերով ՄԱԿ-ի կոմիտեն Հայաստանին ուղղված եզրափակիչ դիտարկումների շրջանակում առաջարկել է ՀՀ Կառավարությանն ընդլայնել ժամանակավոր հատուկ միջոցների կիրառումը կանանց թերներկայացվածությունն իշխանության բոլոր մակարդակներում և ճյուղերում հաղթահարելու նպատակով: Կոմիտեի դիտարկումների համատեքստում կարևորվում է ՀՀ ընտրական օրենսգրքում գործող գենդերային քվոտայի կիրառման արդյունավետության գնահատումը:


Ի՞նչ է նախատեսում ՀՀ Կառավարությունը
ՀՀ գենդերային քաղաքականության իրականացման 2019-2023 թթ. ռազմավարության հինգ գերակայություններից առաջինը նախատեսում է․

Գերակայություն 1.
Կանանց առաջխաղացման ազգային մեխանիզմի կատարելագործում, կանանց և տղամարդկանց հավասար մասնակցություն կառավարման ոլորտում և որոշումների ընդունման մակարդակում:

II. Կանայք գործադիր իշխանության ղեկին

Կանանց քաղաքական առաջնորդության կայացման հարցում թերացումների հետևանքով Հայաստանում իշխանության բարձրագույն պաշտոնները շարունակում են տղամարդկանց ձեռքին մնալ։

ԹՎԵՐ ԵՎ ՓԱՍՏԵՐ

Աշխարհում՝
  • Ողջ աշխարհում 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ ընտրված պետությունների ղեկավարների 5.9 %-ը (9-ը 152-ից) և կառավարությունների ղեկավարների 6.7 %-ը (13-ը 193-ից) կանայք են․
  • 13 երկրի կառավարություններում կանայք կազմում են նախարարների կաբինետի 50 %-ը և ավելի․
  • 17 երկրում կին նախարարների թիվը 40 %-ից բարձր է․
  • 12 երկրի կառավարություններում կին նախարարներ չկան․
  • ողջ աշխարհում նախարարների պաշտոններ զբաղեցնող կանանց մասնաբաժինը 21.9 % է կազմում:

Աղբյուրը՝ Women’s Power Index

Հայաստանում՝
  • Հայաստանում կանայք երբևիցե չեն զբաղեցրել նախագահի կամ վարչապետի, փոխվարչապետների, վարչապետի աշխատակազմի ղեկավարների պաշտոնները․
  • անկախացումից ի վեր կազմավորված ՀՀ կառավարությունների կազմում կին նախարարների թիվը երբևէ 3-ից բարձր չի եղել․
  • 2018 թ․-ից ձևավորված նախարարների կաբինետներից յուրաքանչյուրի կազմում ընդամենը մեկ կին նախարար կար (8 %), 2021 թ.-ից առողջապահության նախարարությունն է կին ղեկավարում, և միայն 2022 թ. դեկտեմբերին նշանակվեց երկրորդ կինը՝ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարի պաշտոնում (16.7 %):

Աղբյուրը՝ WomenNet.am


Աշխարհում կանանց բաժին հասնող 1432 նախարարական պորտֆելներից 29-ը` պաշտպանության, 58-ը` արտաքին գործերի, 72-ը` ներքին գործերի նախարարներ են: Հայաստանում կանայք այդ պաշտոնները երբևիցե չեն զբաղեցրել։

Առաջին կին դեսպանն աշխարհում եղել է Հայաստանի առաջին հանրապետության դեսպանը Ճապոնիայում՝ Դիանա Աբգարը: Այսօր՝ հարյուր տարի անց, մենք այս հարցում հեռու ենք օրինակ ծառայելուց. 2021 թ. դրությամբ Հայաստանն այլ երկրներում ներկայացնում են ընդամենը վեց կին դեսպաններ (15 %): Կին դեսպանների միջին թիվն աշխարհում 22 % է կազմում, ընդ որում՝ առնվազն 10 երկրում կին դեսպանների թիվը 30-50 % է։

Աղբյուրը Women in Diplomacy Index 2022

Ի դեպ

Կանանց ներկայացվածությունը ղեկավար դիրքերում նկատելի է միայն փոխնախարարների պաշտոններում, որոնք սակայն քաղաքական որոշումների վրա ազդեցության իրավասություններ չունեն։ 2022 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ՝ 47 փոխնախարարից 9-ն էին կին (19 %), ընդ որում՝ նախարարությունների կեսում կին փոխնախարարներ չկան։

  • Արդարադատության նախարարությունը միակն է, որտեղ կին տեղակալներն ավելի մեծ թիվ են կազմում, քան տղամարդիկ, չորս փոխնախարարներից երեքն են կին։
  • Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունում փոխնախարարների մակարդակում գենդերային հավասարություն է։
  • Կին փոխնախարարներ չկան նախարարությունների կեսում՝ Արտաքին գործերի, Շրջակա միջավայրի, Արտակարգ իրավիճակների, Ֆինանսների, Պաշտպանության, Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարություններում:
առավել Մանրամասն
III. Կանայք դատական իշխանությունում

Հայաստանում 2021 թ․ տվյալներով դատավորների 31 %-ը կանայք են եղել։ Չնայած վերջին տասը տարիների ընթացքում այդ ցուցանիշը աճել է 10 տոկոսային կետով, այն զգալի չափով ցածր է եվրոպական միջին ցուցանիշից, ըստ որի կին դատավորները 62 % են կազմում։

  • Հայաստանում որևէ դատարան կին չի նախագահում, մինչդեռ եվրոպական միջին ցուցանիշը 2020 թ․ տվյալներով 38 % է:
  • Վերջին տասը տարիների ընթացքում Հայաստանում կին դատախազների թիվն աճել 9 % -ից 14 %-ի, մինչդեռ եվրոպական միջին ցուցանիշը 52 % է կազմում, և վերջին ութ տարվա ընթացքում այն աճել է ընդամենը 1 %-ով։ Համեմատության համար նշենք, որ 2020 թ․ Վրաստանում դատախազների՝ 32 % -ն են կանայք, Ադրբեջանում՝ 7 %-ը, Ուկրաինայում՝ 40 %-ը, Թուրքիայում՝ 15 %-ը, Կիպրոսում՝ 78 %-ը, Բելգիայում՝ 59 %-ը, Ավստրիայում՝ 52 %-ը, Բուլղարիայում՝ 51 %-ը։
  • 2022 թ․ Հայաստանի պատմության մեջ առաջին անգամ ՀՀ գլխավոր դատախազի պաշտոնում կին է ընտրվել՝ Աննա Վարդապետյանը։
  • Հայաստանում 2020 թ․ տվյալներով փաստաբանների 45 %-ը եղել են կանայք, մինչդեռ եվրոպական միջին ցուցանիշը ավելի ցածր է՝ 36 %։
Ի դեպ

2021-2022 ուսումնական տարում իրավագիտություն մասնագիտությամբ Հայաստանի բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ է ընդունվել 1151 դիմորդ, որից 536-ը կամ մոտ 47 %-ը աղջիկներ են։ Այդ մասնագիտությամբ բուհերում սովորել է 5083 ուսանող, որից 2036-ը կամ 40 %-ը կանայք են։ Այդ մասնագիտությամբ բուհ է ավարտել 938 շրջանավարտ, որից 348-ը կամ 37 %-ը կանայք են։

առավել Մանրամասն
IV. Ի՞նչ են փաստում հետազոտությունները

ՄԱԿ-Կանայք կառույցի և ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի համատեղ իրականացված Արևելյան գործընկերության երկրներում կարծրատիպերի ելակետային ուսումնասիրության արդյունքներով.

Արևելյան գործընկերության երկրներում և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ հակված են քաղաքական իշխանությունը ասոցացնել տղամարդկանց և մասկուլինության/առնականության հետ, և որ նման հայրիշխանական գենդերային նորմերը խոչընդոտում են կանանց մասնակցությունը քաղաքականությանը և նրանց առաջխաղացմանը դեպի ղեկավար պաշտոններ:

  • Հայաստանում հարցված կանանց 45 %-ը և տղամարդկանց 56 %-ն ասել է, որ չէին ցանկանա ավելի շատ կանանց տեսնել քաղաքականության մեջ, ընդ որում՝ կանանց քաղաքական մասնակցության վերաբերյալ նման կողմնակալ վերաբերմունք ունի նաև 18-35 տարեկան երիտասարդների 53 %-ը:
  • Հարցված տղամարդկանց 53 %-ը և կանանց 44 %-ը կարծում է, որ տղամարդիկ ավելի լավ են աշխատում բարձրագույն քաղաքական պաշտոններում, ավելի լավ քաղաքական առաջնորդներ են։
  • Դրա հետ մեկտեղ կանանց 47 %-ը կարծում է, որ կատարողականի տեսանկյունից կին և տղամարդ ղեկավարների միջև տարբերություն չկա, ավելին, հայաստանցի կանանց կեսից ավելին՝ 54 %-ն ասել է, որ իրենց ավելի հարմարավետ են զգում, երբ կին ղեկավար ունեն, իսկ տղամարդկանց 35 %-ն է նման կարծիք հայտնել։

առավել Մանրամասն
Հարց փորձագետին

Որո՞նք են կանանց քաղաքական մասնակցությունը խոչընդոտող գործոնները։

Ինչպես փաստում են Հայաստանում անցկացված հետազոտությունները, կանանց քաղաքական մասնակցությանը խոչընդոտող բոլոր գործոնները կարելի է ամփոփել երեք հիմնական խմբում՝


  • կանանց առաջնորդության ինստիտուցիոնալ աջակցության բացակայություն․
  • կարծրատիպային ընկալումներ ու արգելքներ․
  • ռեսուրսների և քաղաքական հմտությունների պակաս։

Հանրային կարծիք

Ո՞ր պաշտոններում հասարակությունն ավելի շատ կուզեր կին տեսնել:

Աղբյուրը՝ «Համայնքներում կանանց քաղաքական մասնակցության հանրային ընկալումներ» հետազոտություն

  • Ամենամեծ թվով հարցվածները տեսնում են կանանց ավագանու անդամի պաշտոնում՝ 75.9 %:

  • Ամենաքիչ թվով հարցվածները տեսնում են կանանց վարչապետի պաշտոնում՝ 46.2 %:
առավել Մանրամասն
Made on
Tilda